كاتێك دوو كه‌س ماوه‌یه‌ك پێكه‌وه ده‌ژین و له‌گه‌ڵ چاكى و خۆشى و ڕێز و به‌رژه‌وه‌ندییه هاوبه‌شه‌كاندا پێكه‌وه هه‌ڵده‌كه‌ن و دونیایه‌ك كار و هه‌ڵوێستى چاك و جوامێرانه و یاده‌وه‌رى شیرین و دانسقه و گرانبه‌ها له نێوانیاندا هه‌یه و له ئه‌لبوومى ژیانیاندا نه‌خشێنراون، ئه‌مه ماناى ئه‌وه نییه كه خاڵى جیاواز و هه‌ڵه و كه‌موكورتى و كێشه و زویربوون له نێوانیاندا نه‌بێت و بێ گرفت و هه‌ڵه و كه‌موكورتى بن، ئیدى ئه‌م دوو كه‌سه دراوسێ بن یان هاوڕێ و هاوكار و هاوپیشه، یاخود هاوسه‌ر و ژن و مێرد.
به‌ڵام هه‌ر ئه‌م دوو كه‌سه كاتێك كۆسپ و له‌مپه‌رێك دێته سه‌ر ڕێیان و تواناى لادانى ئه‌و كێشه و كۆسپه و زاڵبوونیان نییه به‌سه‌ریدا، دواجار ئه‌م كۆسپه ده‌بێته هۆى جیابوونه‌وه و دوور كه‌وتنه‌وه‌یان له‌یه‌كدى، ماناى ئه‌وه نییه كه ئیدى ئه‌و هه‌موو چاكى و خاڵه پۆزه‌تیڤ و ڕێزگرتن و سۆز و دۆستایه‌تییه‌ى كه پێشتر له‌نێوانیاندا هه‌بووه فه‌رامۆشى بكه‌ن و هێڵێكى چه‌پ و ڕاستى به‌سه‌ردا بهێنن، یاخود ئه‌و خاڵه لاواز و هه‌ڵه و كه‌موكورتیانه‌ى كه له‌نێوانیاندا هه‌بووه بیاندركێنن و باس بكرێن و كه‌رامه‌ت و كه‌سێتى یه‌كترى پێ بشكێنن و له‌كه‌دارى بكه‌ن، زیاتر له‌وه‌ش غه‌یبه‌ت و توانج و پلار و تانه و تۆمه‌تدان ببێته پیشه‌ى ئه‌م دوو كه‌سه و ده‌وروبه‌ره‌كه‌یان.
ئه‌گه‌ر به‌م شێوه‌یه بیر بكه‌ینه‌وه و هه‌ڵسوكه‌وت و مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ یه‌كدیدا بكه‌ین، ئه‌وا به دڵنیاییه‌وه هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كانمان هه‌ندێ جار ناواقیعى و دوور ده‌بن له لۆژیك و دقه‌كانى ئایین و ته‌نانه‌ت فه‌زیله‌ته ئه‌خلاقییه‌كان و ڕێزگرتن له به‌ها باڵاكانه‌وه.
بۆ نموونه: كاتێك كه‌سێك ده‌یه‌وێ بچێته خوازبێنى كه‌سێك، به دڵنیاییه‌وه له‌و كاته‌دا كه ده‌یه‌وێ ئه‌م كاره بكات، ئه‌وا به‌پێى تێڕوانین و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كانى خۆى و كه‌سه‌كانى، ئه‌م ئافره‌ته و بنه‌ماڵه و خێزانه‌كه‌یانى پێ باش و گونجاوه بۆیه ده‌چێته پێشه‌وه بۆ خوازبێنى، بۆیه یه‌كێك له‌و قسانه‌ى كه خۆى یان كه‌سه‌كانى به‌رامبه‌ر ماڵى ئافره‌ته‌كه ده‌یكه‌ن ئه‌وه‌یه كه: ئێمه خێزانه‌كه‌تان و ئه‌م كچه‌تانمان به كه‌سێكى باش و گونجاو زانیوه و ده‌زانین، بۆیه هاتووینه‌ته خزمه‌تتان بۆ ئه‌وه‌ى ببینه خزم و به كوڕى خۆتان قبوڵمان بكه‌ن وهتد….
به‌ڵام هه‌ندێ جار و به هه‌ر هۆیه‌ك بێت ماڵى ئافره‌ته‌كه ڕازى به‌م په‌یوه‌ندى و خزمایه‌تییه نابن و داواى لێبوردن ده‌كه‌ن، ئیدى هه‌ر به كردنى ئه‌م قسه‌یه كوڕه‌كه یان پیاوه‌كه و ماڵ و خێزانه‌كه‌ى هه‌زار ناو و ناتۆره و كه‌موكورتى و هه‌ڵه و عه‌یبه له‌م كچه و له‌م خێزانه ده‌دۆزنه‌وه و ده‌ستده‌كه‌ن به غه‌یبه‌ت و شكاندن و بێڕێزى كردن و له‌كه‌داركردنى كه‌سایه‌تى و كه‌رامه‌تیان و هتد.
نموونه‌یه‌كى دیكه‌ش بریتییه له ژن و مێردێك كه چه‌ندین ساڵ پێكه‌وه ژیاون و خۆشى و ناخۆشى و ساردى و گه‌رمییه‌كانى ژیانیان پێكه‌وه چه‌شتووه و ڕێز و خۆشه‌ویستى و سۆز و چاكه و چه‌ندین یاده‌وه‌رى و به‌سه‌رهاتیان پێكه‌وه هه‌یه، به‌ڵام كاتێك به هه‌ر هۆیه‌كه‌وه (كۆسپێك یان كه‌م ئه‌زموونى، یاخود كه‌م ڕێزگرتن و لێتێنه‌گه‌یشتن)ێكه‌وه له‌یه‌ك جیا ده‌بنه‌وه و بڕیارى ته‌ڵاق و جیابوونه‌وه ده‌ده‌ن، بۆچى ده‌بێ هه‌رچى نهێنى ئه‌و چه‌ند ساڵه‌یان هه‌یه ئاشكراى بكه‌ن و ڕێز و كه‌رامه‌ت و كه‌سێتى یه‌كتر بشكێنن و له‌كه‌دارى بكه‌ن؟ بۆ ده‌بێ ته‌نها خاڵه سه‌لبى و نێگه‌تیڤه‌كان باس بكه‌ن و زه‌قیان بكه‌نه‌وه؟ بۆ ده‌بێ قسه و تۆمه‌تى ناڕه‌واو ناڕاست بده‌ن پاڵ یه‌كتر؟ ئیدى ئه‌و قسانه‌ى كه ده‌یانكه‌ن ڕاست بن یان نا؟! ئه‌گه‌ر ڕاست بن بۆچى ئێسته باسى ده‌كه‌ن و ئه‌و غه‌یبه‌ته ده‌كه‌ن؟! ئه‌گه‌ریش وانه‌بێت ـ خوانه‌خواسته ـ درۆ و ناڕاست بن، خۆ ئه‌وه تۆمه‌ت و تاوانێكى گه‌وره‌یه.
ئه‌ى ئایا بۆچى هه‌ردوولا ئه‌خلاقیانه و وه‌ك كه‌سێكى پابه‌ند به ئایین و فه‌زیله‌ته ئه‌خلاقییه‌كان و نه‌ریته كۆمه‌ڵایه‌تییه جوانه‌كانه‌وه مامه‌ڵه ناكه‌ن؟ بۆچى ناگه‌نه ئه‌و قه‌ناعه‌ت و بڕوایه‌ى كه ئه‌گه‌ر كه‌سێك پرسیارى لێكردن ـ ئیتر دۆست بێت یان ناحه‌ز ـ ئه‌وا ته‌نها بڵێن: پێكه‌وه نه‌مانكرا و وه‌گه‌رنا فڵان كه‌س كه پێشتر هاوسه‌رم بووه هه‌ر كه‌سێكى باش و به‌ڕێزه، به‌ڵام ئێمه له‌به‌ر لێتێنه‌گه‌یشتن و گرفت و كۆسپێك نه‌مانتوانى پێكه‌وه هه‌ڵكه‌ین و ژیانى هاوسه‌رداریمان به‌رده‌وام بێت.
با ئه‌م دوو هاوسه‌ره وه‌ك چۆن له به‌یه‌كگه‌یشتن و بونیادنانى ژیانى هاوسه‌رێتیاندا په‌یڕه‌وى قورئانى پیرۆز و سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ویستیان كرد درودى خواى لێبێت، با لێره‌شدا و له‌م وێستگه‌ى جیابوونه‌وه‌یه‌شدا به‌هه‌مان شێوه په‌یڕه‌وى فه‌رمانى خواى گه‌وره و سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ـ درودى خواى لێبێ ـ بكه‌ن و ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه بكه‌نه پێوه‌رى بڕیار و هه‌ڵوێسته‌كانیان كه بۆ بڕواداران هاتووه‌ته خواره‌وه و ده‌فه‌رمووێ: [ألطلاقُ مَرَّتَانِ فَأِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أوْ تَسْڕیحٌ بِاِحْسَانٍ.]البقرة/229. واته: (ته‌ڵاقدان تاكو دوو جاره، جا دواى ئه‌وه یا هاتنه‌وه و به خۆشى پێكه‌وه ژیانه، یا سێهه‌م جار به ڕووخۆشى ته‌ڵاقدان و لێكپچڕانه..)
كه دیاره مه‌قامى ئیحسان گه‌وره‌تر و باڵاتره له مه‌قامى عه‌دل و دادپه‌روه‌رى، چونكه مه‌قامى ئیحسان مه‌قامى فه‌زیله‌ته و زیاتر و باڵاتر و فراوانتره له عه‌دل و دادپه‌روه‌رى.
چونكه دڵنیابن هه‌ركام له‌م دوو هاوسه‌ره باسى خراپه و هه‌ڵه‌ى ئه‌ویتریان بكات، دڵنیابێت كه له‌پێشدا خۆى پێ ده‌شكێت و كه‌سێتى خۆى له‌كه‌دار و ناشیرین ده‌كات و بازاڕى خۆى كه‌ساس و بێ ڕه‌ونه‌ق ده‌كات و بێ ڕێزى و ڕه‌فتارى ناشیرین به‌رامبه‌ر كه‌سێك ده‌كات كه پێشتر په‌ناگه و سوكنا و پشت و په‌نا و هاوده‌م و هاوخه‌م و هاوسه‌ر و به‌شدار و هاوبه‌شى خۆشى و ناخۆشى و بوون و نه‌بوون نه‌خۆشى و له‌شساغى بووه، كه ئه‌م جۆره بیركردنه‌وه و هه‌ڵسوكه‌وت و مامه‌ڵه‌یه زۆر نائه‌خلاقى و نه‌شیاوه و دووره له كه‌سێتى مرۆڤى پابه‌ند به ئایین و به‌ها ئه‌خلاقى و مرۆیى و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه‌وه.
تێبینى: ڕاڤه‌ى ئایه‌ته كه، له ته‌فسیرى (تیشكێ له قورئانى پیرۆز)ى مامۆستا (ئیبراهیم مه‌ردۆخى)یه‌وه وه‌رگیراوه.
بۆچوونه‌کان